AŞIK SEYRANİ

XIX. yüzyıl gizemci halk şiirinin büyük ustası, kuşkusuz, Seyrani'dir. Dehası, yergiciliği, taşlamacılığı, bir bakıma, gizemciliğini bastıran, haksızlığa, rüşvete, kıyıcılığa, toplumsal dengesizliklere, kaba sofuluğa, ahlaksızlığa karşı gözünü budaktan esirgemeden, korkmadan, çekin­meden savaşım veren, bu arada inancının gereklerini de bir yana itmeden, şiirsel yapıdan, söyleyişten uzaklaşmadan, etkin, kalıcı şiirlerini sazıyla halk içinde söyleyen güçlü bir ozan Seyrani. Şiirlerinin çoğunun bugün de güncelliğini yitirmemiş olması, halk arasında büyük saygınlık kazanması, Seyrani'nin gücünü belirlemesi bakımından ilginçtir.

Seyrani, Kayseri'nin şimdiki adı Develi olan Everek ilçesinde doğmuş, yine doğduğu yerde ölmüştür. Yoksul bir mahalle imami olan Cafer Hocanın oğludur. Asıl adı Mehmet'tir. Bir saptamaya göre, 1807 yılında doğmuş, 1866 yılında ölmüştür. Ancak, bu tarihlerin doğruluğu üzerinde kuşkular da vardır. Seyrani’nin bir mezar taşı bile yoktur; bir rivayete göre şimdiki Develi Lisesinin Güney Doğu tarafında lisenin köşesinde olduğu Rahmetli Aşık Ali Çatak Bey tarafından yapılan araştırmalar sayesinde orda oldugu rivayet edilmektedir. Seyrani ;

“Can ipi ten yününden
Saran kirman ular bir gün
Hep kesilir sular bir gün
Ecel kollarini boynuma
Habersizce dolar bir gün
dür bugün”

der ve vefat eder.
Seyrani çocukluğunda bir süre Halasiye mektebine devam eder, iki yıllık bir mahalle eğitimi alır. Bir rivayete göre sekiz yıl askerlik yaptığı söylenir.Askerlik dönüşü evlenir ve Seyfullah, Nasrullah, Emine, Zeliha, Havva ve Fatma adında altı çocuğu olur. Seyrani ismini almasının bir sebebi hikmeti vardir. Bir yaz sabahı mescit imamı olan babasının kapısı vurulur; Cemaat dışarda kaldı, sabah namazı vakti geçiyor denilir. Babası da Seyrani’yi mescidin kandillerini yakmakla görevlendirmistir. Seyrani kandilleri yakmak için mescide gider, kapıyı açar ve kandilleri yanmış bulur içeri girdiğinde kandillerin titrek ışıkları altında muntazam saflar tutmuş yeşil kavuklu, ak sakallı, iri gövdeli, mebih kıyafetlı cismi nurlu bir cemaat görür.Gördügü bu manzara karşısında titrer, korkar düşer ve bayılır. Günlerce ortadan kaybolur, yavrusunun esrarengiz bir şekilde kayboluşundan dolayı validesi ağlar ve çırpınır. Tüm aramalar sonunda bir hafta sonra Köspınardaki gazel bağlarında babası oğlunu baygın bir halde bulur. Ne olduysa ondan sonra olur ve Mehmetlikten Seyrani mahlasli şairliğe geçen insandır artık o. Ne olduğu sorulduğunda; yanındaki yeşil cübbelilerle Bağdat’a gidip Imam-i Azamı ziyaret ettiklerini ve geri kendisini bağa bırakıp üzüm yiyerek ayrıldıklarını söyler. Seyrani’nin kalp gözü açılmıştır artık Hak için yaşar Hak için söyler, Hak için çalar sazını rakiplerini birer birer pes ettirir sözleriyle. Bir ara gururlanır kendisiyle; bağlarına dogru giderken çakıl arasinda bir tilki rast gelir Seyrani Babaya ve “DUR” der tilki; suallerime cevap ver der: ona ahiretle ilgili sualler sorar ve hiç birine cevap veremez ve gururlandığından dolayı bu dersin kendisine reva görüldüğünü anlar ve su sözleri söyler;

“Agir meclislerde sıkılmaz iken
Mengeneye versen bükülmez iken
Seyrani aslana yenilmez iken
Dedirdin tilkiye pes kara bahtım”

der; ve düşer gurbet ellerin yollarına.Yolculuk Istanbul’adır ve dönem Abdülmecit Han dönemidir ve yedi yıl ilim ve irfan tahsil eder. Istanbul'da ''bilimsel ve kültürel öğrenim'' gördügü şiirlerinden anlaşılmaktadır. Bir yandan da Alevi-Bektaşi tekkelerine girmiştir. Tasavvuf konularını öğrenmiş yergici, taslamacı yanını acımasızca kullanmaktan çekinmemiştir. Gelenekçi halk şiirini öğrenmiştir.

Seyrani XIX yy halk şiiriyle tekke şiiri arasında bağlantı kuran, her iki şiir türünü birbiriyle kaynaştıran bir halk şairidir. Şiirlerinde aşk ve tasavvuf konularını işler. Bazı şiirlerinde Alevi- Bektaşi edebiyatında sık sık kullanılan tasavvuf kavramları, özellikle Ehli Beyt sevgisi geniş bir yer tutar. Dili akıcı, söyleyişi kolay ve yumuşaktır. Halk deyimleri, atasözleri gibi ortak dil varlıklarını çok kullanır. Şiir konularını ( aşk, günlük olaylar ) genellikle kendisi hayatından seçer. Bazı şiirlerinde çağının sosyal durumunu, ahlak çöküntülerini toplum sarsıntılarını yerici bir dille ele alır.

Anlaşılan odur ki Seyrani, doğasal olarak her türlü yanlışlıklara karşı çıkmadan, olayları, kişileri yermeden edememektedir. Bu yüzden olacak ki Istanbul’da seçkinleri yerdiği için hakkında kovuşturma açılmış, ve bir dostunun yardımıyla Develi’ye kaçırılmıştır. Bir rivayete göre Seyrani’ nin Istanbul’dan kaçışı şöyle anlatılmaktadır; Dolmabahçe Sarayı yeni yapılmaktadır boşa giden masraflara bakarak saray düzenini ve bozuk düzene sürekli eleştirilerde bulunur. Bu yüzden sürekli saray tarafından tenkitler alır. Yapılan bir yarışmada birinci olur ve ödül için saraya padişah huzuruna çağırılır ve kendisine bir kürk hediye edilir. Saray çıkışında yolda gördüğü soğuktan titreyen bir garibe kürkü hediye eder. Bunu görenler padişaha hakaret diye şikayet ederler ve sürgün edilmesi istenir bunun üzerine huzura çağrılır ve sorulur:ve Seyrani “Beni Hakkın Mekanından Özge Bir Mekan Bulmak Mümkün Ise Bul Gönder” der bu söz padişahın çok hoşuna gider ve affeder. Ama düzen hep tersine gitmeye devam eder ve Seyrani de eleştirilerine sözle karşılık vererek devam eder. Artık Seyrani için ölüm fermanı çıktı çıkacaktır. Develili bir hemşerisi tarafindan gizlice bir gece Develi’ye kaçırılır. Bir süre burada kalır ve daha sonra Halep’e gider ve bir müddette orada kalır. Halepten tekrar Develi’ye döner o artık erenlerin şarabından içmis, Hak için söyleyen bir aşıktır ama malesef Develi onun kıymetini kadrini bilmez; ancak öldükten sonra anlaşılır kıymeti ve kadri.
Özellikle Orta Anadolu'da gezdiği anlaşılan Seyrani'nin ''Aşık Toplantıları''na katıldığı, düzenlenen türlü sazlı sözlü yarışmalarda hep önde gittigi anlaşılıyor.


Yaşamının sonuna doğru bir sinir hastalığına da tutulan Seyrani'ye son döneminde "Deli'' dendiği saptanıyor. Seyrani'nin yaşamı acılarla, yoksulluklarla geçmiştir, bütün zorluklara rağmen Seyrani yaşama sevincini hiçbir zaman yitirmemiştir. Yoksulluğunu, çektigi acıları, dik kafalı bir ozan oluşuna bağlamak da, pek yanlış olmaz. Seyrani'nin yaşadığı dönemde ülkede de birtakım değişiklikler, yenilikler başlamıştır. Çağdaş okullar açılmaya, yeni mahkemeler kurulmaya başlamış, Ülkeye telgraf gelmiş çesitli yenileşme çabaları gözlenir olmuştur. Bütün bunları Seyrani'nin yakindan izlediğini, halkın üzerindeki etkileri gözlediğini, şiirlerinden çıkarma olanakları vardir. Bu bakımdan Seyrani, kendisinden önceki Ozanlar gibi alışılmış konu sınırlarını aşan, çağdaş olayların, oluşumların içine girmeye çalışan, bunları eleştirel gözle değerlendirmeye yönelen bir ozan olarak özellikle dikkati çekmektedir. Seyrani'nin bu yergici, taşlamacı tavrının yani sıra içtenlikli, duyarlılıklı bir yanı olduğu da görülüyor. Herhalde Seyrani, çağının da tüm halk şiirimizin de üzerinde önemle durulması gereken en güçlü, en ilginç ozanlarından biridir. Güncelliğini yitirmeme başarısını göstererek, diliyle, deyişiyle, konusuyla, ustalığıyla güçlü, saygın bir ozan Seyrani.

Seyrani’nin bazı eserleri Muzaffer Sarısözen ve Dr. Recai Özdil tarafından 17 deyişi derlenmiş ve bestelenmiştir. Bunların en ünlüsü Safiye Ayla, Emel Sayın,Yüksel Uzel gibi ünlüler tarafından icra edilen,

Hüsne mağrur olma ey yüzlü mahim,
Niceler yokuştan inişten geçti,
Sana kar etmedi feryad-i ahım,
Benim ahım Küh-i kesisten geçti gibi.

Kendinden önce gelen halk şairleri arasında özellikle Karacaoğlan’ın etkisi altında kalmış; kendinden sonra gelenleri de geniş ölçüde etkilemiştir.